Rodna uloga se odnosi na skup ponašanja, interesa, stavova i osobina ličnosti koje društvo smatra prikladnim za muškarca odnosno ženu. Iako ova dva pojma ljudi često koriste kao sinonime, rod i pol nisu isto. «Pol» je odredjen biološkim karakteristikama, a «rod» je određen standardima kulture u kojoj živimo a ti standardi nisu isti u različitim epohama i kulturama. Sledi nekoliko teorija o tome u kakvoj je vezi rodna uloga i naše mentalno zdravlje. Da li ste zdraviji ako se ponašate isključivo kako dolikuje vašem polu, ili ste žena uspešna na način jednog muškarca, a možda vam treba i ženski i muški deo rodne uloge da budete zdravi?
POLNO PRIKLADNO PONAŠANJE I MENTALNO ZDRAVLJE
Rodna uloga se odnosi na skup ponašanja, interesa, stavova i osobina ličnosti koje društvo smatra prikladnim za muškarca odnosno ženu. Važno je naglasiti razlikovanje "pola" i "roda". «Pol» se odnosi na biološko određenje, a «rod» je određen društvenim standardima kulture u kojoj živimo. Pol određuju polni hromozomi te se na temelju spoljnih polnih organa određuje pol tek rođenog djeteta koji može biti muški ili ženski i to je najčešće konstanta. Pol je takođe određen unutrašnjim polnim organima, hormonalnim statusom, diferencijacijom središnjeg nervnog sistema te sekundarnim polnim karakteristikama (Lipovec, 2006).
Rod je prema definiciji Saveta Evrope «određen shvatanjem zadataka, delovanja i uloga pripisanih muškarcima i ženama u društvu, u javnom i privatnom životu. Rod je kulturološki specifična definicija žena i muškaraca, i prema tome promenjiva u prostoru i vremenu» (Lithander, 2000).
Kultura i društvo su ti koji pred muškarca i ženu postavljaju različite zahteve u pogledu njihovih dužnosti i obaveza, ali i različita očekivanja o tome kako bi se muškarac odnosno žena trebali ponašati te koje bi interese, stavove i osobine ličnosti trebali imati (Brnić, 2002).
Dečaci su ragbisti a devojčice navijačice
Dečaci su piloti a devojčice stjuardese
Dečaci su policajci a devojčice regulišu parking
Dečaci su lekari a devojčice medicinske sestre
Konceptualizovanje i merenje rodnih uloga započelo je 30-ih godina prošlog veka kada su Terman i Miles postavili temelje bipolarnom i jednodimenzionalnom pristupu maskulinosti i femininosti koji pretpostavlja da su muška (maskulina) i ženska (feminina) rodna uloga međusobno isključive. Visoka maskulinost ujedno znači nisku femininost i obratno (Hoffman, 2001). Usvajanje rodne uloge u skladu sa svojim polom (feminine žene i maskulini muškarci) naziva se rodno tipiziranje te se ono smatralo znakom psihičkog zdravlja, a odstupanje od stereotipne rodne uloge vlastitog pola smatralo se duševnom patologijom (Marušić, 1994).
Sedamdesetih godina prošlog veka javlja se dvodimenzionalna koncepcija maskulinosti i femininosti čemu je posebno pridonela Sandra Bem. Prema dvodimenzionalnoj koncepciji, maskulinost i femininost su dve odvojene dimenzije što znači da nisu međusobno isključive te da osoba može istovremeno posedovati i maskuline i feminine karakteristike. Javlja se ideja da zdravi muškarci i žene posjeduju slične karakteristike te se uvodi pojam androginost kao oznaka za istovremeno posjedovanje maskulinih i femininih osobina.
Rodne uloge preispitane: zdravo je da devojčice imaju neke rodne krakteriktike dečaka i obrnuto.
Dvodimenzionalnoj koncepciji rodnih uloga upućene su brojne kritike no ona je takođe podstakla i niz istraživanja iz kojih su proizašla tri nova teorijska modela o odnosu maskulinosti, femininosti i psihološkog zdravlja:
1. Model androginosti
2. Model maskulinosti
3. Diferencirani aditivni model androginosti
MODEL ANDROGINOSTI
Prema modelu androginosti najzdravije su osobe koje istovremeno posjeduju i maskuline i feminine osobine što znači da jednako spremno mogu reagovati i maskulino i feminino, u zavisnosti od zahteva situacije (Bem, 1975).
MODEL MASKULINOSTI
Taylor i Hall (1982) pokazuju da su i maskulinost i femininost pozitivno povezane sa merama psihološkog zdravlja ali da je maskulinost s tim merama jače povezana. Istovetne rezultate dobijaju Bassoff i Glass (1982; prema Marušić i Bratko, 1998) i Whitley (1983, 1984; prema Marušić i Bratko, 1998), te na temelju toga autori zaključuju da je maskulinost, a ne androginost ta koja pozitivno doprinosi psihološkom zdravlju. Kao objašnjenje navodi se da se maskuline karakteristike u društvu više cene pa i proizvode više društvenih nagrada u svakodnevnom životu.
DIFERENCIRANI ADITIVNI MODEL ANDROGINOSTI
Marsh (1987; prema Korabik, 2000) predlaže diferencirani aditivni model androginosti prema kojem su maskulinost i femininost povezane s različitim ishodima: maskulinost je „efikasnija“ kada smo usmereni ka zadatku, cilju dok je femininost povezana sa medjuljudskim odnosima. Pregled literature koji daje Hegelson (1994; prema Korabik, 2002) pokazuje da je maskulinost najjače povezana s pokazateljima psihičkog zdravlja (visoko samopoštovanje, niske nivoi depresije i anksioznosti), dok je femininost najjače povezana s faktorima koji utiču na zadovoljstvo međuljudskim odnosima (veća društvenost, dobijanje podrške od strane bračnog partnera i traženje socijalne podrške uopšteno). Hermann i Betz (2004) navode da bi se moglo očekivati da će ljudi koji su viši na pokazivanju ženskih rodnih karakteristika kao ekspresivniji biti više socijalno samopouzdani, međutim više je dokaza da je ponašanje karakteristično za mušku rodnu ulogu to koje donosi više socijalnog samopouzdanja bez obzira na zadovoljstvo međuljudskim odnosima.
