PSIHOTERAPIJA POKRETOM I PLESOM KAO USPEŠNA INTERVENCIJA U SMANJIVANJU SIMPTOMA DEPRESIJE I ANKSIOZNOSTI
Prema Američkom udruženju plesnih terapeuta (ADTA) psihoterapija kroz pokret i ples je terapijska primena pokreta i plesa u kreativnom procesu s ciljem podsticanja emotivne, kognitivne, socijalne i telesne integracije pojedinca. Kao i telesno-orjentisani psihoterapijski pravci i psihoterapija kroz pokret i ples, zagovara nužnost uključivanja tela u psihoterapiju.
U psihoterapiji kroz pokret i ples, osim fokusa na telo, njegov izgled i položaj, te tzv. blokade i senzacije u tijelu, važnost se pridaje i načinu kretanja klijenta (što uključuje svaku vrstu kretanja, od načina disanja, gestikulacije, mimike, napetosti mišića i drugo). Osnovna pretpostavka je da telesni pokreti odražavaju unutrašnje stanje, te da promene u obrascima kretanja dovode i do promene u psihičkim obrascima.
U psihoterapiji kroz pokret i ples psihoterapeuti polaze od Labanove analize pokreta , gdje se pokret može analizirati kroz faktore pokreta, odnosno načine na koje je određeni pokret izveden. Uzmemo li u obzir vreme, pokret u njegovim krajnjim fazama može biti brz ili spor, u odnosu na prostor, pokret može biti direktan ili indirektan, u odnosu na težinu pokreta, može biti lagan ili težak (odnosno napet ili opušten) te posmatramo li tok, pokret može biti slobodan ili vezan. Vrlo pojednostavljeno, navedena četiri faktora pokreta - vreme, prostor, tok i težinu (odnosno silu) - možemo povezati s unutrašnjim psihičkim stanjem individue i to prostor sa razmišljanjem, vreme sa donošenjem odluka, tok sa osećajima i težinu sa identitetom.
Možda nam se na prvi pogled može činiti čudnim povezivati načine pokreta s psihičkim stanjem pojedinca, ali pogledamo li na primer stanje i pokrete našeg tela kada smo ljuti ili kada smo radosni, uoči ćemo kako su nam pokreti kada smo radosni češće slobodni (tok) i lagani (težina, odnosno sila), dok su nam u ljutnji češće vezani, zadržani (tok) i teški, odnosno napeti (sila, težina).
Psihoterapeuti kroz pokret i ples rade s klijentima na njihovim obrascima kretanja i postepeno šire spektar njihovog kretanja. S druge strane kroz telo i pokret deluju na širenje i razvoj drugačijih obrazaca ponašanja, mišljenja i nošenja s emocijama. Jednostavno rečeno, u psihotrerapiji kroz pokret i ples verujemo da ćemo, ukoliko pokrenemo telo, pokrenuti emocije i obrnuto, putem emocija delovati na telo.
Psihoterapija kroz pokret i ples može se posmatrati i kao jedna od četiri ekspresivne art terapije , uz dramsku, likovnu i muzikoterapiju.
Zbog mogućnosti komuniciranja s klijentima i na neverbalnom nivou, te oslobađanju i razrešenju određenih potisnutih sadržaja koji su ostali zatvoreni i zapisani u telu u obliku neke bolesti ili napetosti, plesna psihoterapija ima svoju primenu u radu sa širokim spektrom klijenata s različitim poteškoćama. Kako deo moje edukacije iz psihoterapije pokretom i plesom čini klinička praksa koju sprovodim u Psihijatrijskoj bolnici s pacijentima obolelim od depresije i anksioznosti ovde bih se više posvetila upravo toj temi.
Istraživanja pokazuju da depresija, prema podacima Svjetske zdravstvene organizacije, pogađa 121 milion ljudi širem sveta i jedan je od vodećih faktora onesposobljenosti kao uzroka gubitka produktivnosti u svetu (Koch S.and all, 2007).
Unutar američkog sistema javnog zdravstva procenjeno je da troškovi lečenja depresije premašuju čak i troškove lečenja srčanih bolesti (Greenberg, Stiglin, Finkelstein & Berndt, 1993).
Depresija, dakle, iziskuje veoma visoke socijalne i financijske troškove te je otkrivanje financijski prihvatljivih, neagresivnih a delotvornih metoda lečenja bitan cilj javnog zdravstva.
Rezultati mnogobrojnih istraživanja govore o pozitivnom utjecaju terapije plesom i pokretom na različite simptome depresije kao što su: bezvoljnost, umor, beživotnost, besmislenost, nedostatak ciljeva i snage za suočavanje sa životom. (Koch, S and all, 2007).
Uzrok nastanka anksioznih poremećaja je širok spektar faktora od biohemijske neravnoteže do konflikta i trauma ranog djetinjstva. Sve ove uzroke možemo podeliti u četiri kategorije: psihodinamsku, bihevioralnu, kognitivnu i biohemijsku.
Terapija pokretom i plesom obuhvata tehnike koje menjaju sve četiri nivoa uzroka nastanka bolesti. Tehnike relaksacije, usmerenost na telesne senzacije, aktivno zamišljanje i drama neke su od aktivnosti koje pomažu kod anksioznih poremećaja a koriste se u tearapiji pokretom i plesom.
Anksioznost je poremećaj koji se manifestuje fizičkim simptomima koji uključuju ubrzan puls, kratki dah, drhtanje kao i iritabilnost. Druge dijagnoze mogu takodje činiti deo kliničke slike kao što su fobija, posttraumatski stresni poremećaj i opsesivno-kompulzivni poremećaj. Panični napad takođe može biti deo slike anksioznosti. Panični napad možete prepoznati kao trenutni, preplavljujući strah koji se događa iznenada.
POVEZANOST ISKUSTVA ANKSIOZNOSTI I NJENE FIZIČKE EKSPRESIJE
U članku Fiasca, P (1993.) opisuje rezultate istraživanja u kojem se ispitivala povezanost između iskustava anskioznosti i opisa fizičke ekspresije anksioznosti u određenom trenutku. U istraživanju je učestvovalo 10 profesionalnih plesača i 10 amatera, u svakoj grupi po 5 muškaraca i 5 žena. Od njih se tražilo da opišu dve situacije u kojima su bili anksiozni, te da zatim fizički demonstriraju iskustvo anksioznosti.
Istraživanje je pokazalo da su iz svih kategorija (ženskih ne plesača, muških ne plesača, ženskih plesača, muških plesača) ispitanici izražavali anksioznost kroz 4 uobičajena telesna područja: grudi, vrat, stomak i leđa, koje mogu činiti pouzdane kriterijume za definisanje anksioznosti. Ovo istraživanje ide u prilog korisnosti definisanja anskioznosti preko telesnih simptoma.
DELOTVORNOST PSIHOTERAPIJE PLESOM I POKRETOM U RADU SA DEPRESIVNIM PACIJENTIMA
S. C. Koch i saradnici (2007) su istraživali specifične učinke plesne intervencije na smanjenje depresije. U istraživanju je učestvovao 31 pacijent iz psihijatrijske bolnice u Heidelbergu (18 žena i 13 muškaraca). Svim pacijentima u istraživanju dijagnostikovana je depresija kao glavna ili sporedna dijagnoza. Pacijenti ispitanici bili su podijeljeni u tri grupe. Jedna grupa bila je uključena u plesnu terapiju, druga u slušanje muzike, a treća u je vežbala na sobnom biciklu.
U plesnoj terapiji, ispitanici su plesali zajednički kružni ples s malim vertikalnim poskocima (Kestenbergova teorija predviđa osjećaj radosti izazvan korištenjem poskočnih ritmova). U grupi koja je slušala muziku, ispitanici su slušali istu muziku kao i plesna grupa sedeći opušteno sa stopalima na podu. Treća grupa ispitanika pacijenata, vozila je sobni bicikl do istog nivoa ubrzanja pulsa kao kod plesne grupe.
Uzimajući u obzir mali uzorak, rezultati ovog istraživanja ohrabrujući su i od velike pomoći u određivanju prioriteta budućih istraživanja u korištenju psihoterapije pokretom i plesom s psihijatrijskim bolesnicima. Kod učesnika u plesnoj grupi pokazalo se znatno smanjenje depresije, dok se nivo depresije nije promenio kod pacijenata u druge dve grupe. Nadalje, kod pacijenata u plesnoj grupi došlo je i do povećanja vitalnosti u znatno većoj meri u odnosu na ostale dve grupe. Najveće promene u plesnoj grupi očitovale su se u motivaciji, snazi, energiji i užitku. Depresija, beživotnost, anksioznost i umor se smanjio.
Ovo istraživanje je jedan od prvih pokušaja shvatanja specifičnih faktora na koje utiče plesna psihoterapija u radu s psihijatrijskim pacijentima kojima je dijagnostikovana depresija.
Iako su autori očekivali koristi od sve tri intervencije, ples se pokazao kao jedino sredstvo koje je u značajnoj mjeri smanjilo nivo depresije.
Napredak je bio značajniji kod muškaraca nego kod žena a najveći je kod pacijenata s najvišim stupnjem depresije. Autori zaključuju kako su pacijenti s najvišim stupnjem depresije dobili najviše od psihoterapije pokretom i plesom.
Oni naglašavaju kako su sekundarni učinci psihoterapije pokretom i plesom za razliku od farmakoterapije pozitivni. Dok lekovi mogu izazvati umor, promene u mišićnom tonusu, nervozu, psihoterapija pokretom i plesom utiče na tijelo na pozitivan i osnažujući način te dovodi i do sekundarnih rezultata poput prevencije kardiovaskularnih bolesti, redukcije anksioznosti, itd.
Autori navode kako različita istraživanja ukazuju da je psihoterapija pokretom i plesom značajno delotvornija od drugih terapija u pogledu poboljšanja slike svoga tela i regulisanja emocija kod pacijenata koji pate od psihičkih ili psihosomatskih oboljenja.
Isti autori navode da kod intenzivne intervencije psihoterapije pokretom i plesom u vremenskom periodu od dva do tri mjeseca kod 45 pacijenata s dijagnostikovanom depresijom u dnevnoj psihijatrijskoj psihoterapeutskoj ustanovi rezultati pokazuju pozitivne učinke psihoterapije pokretom i plesom na dimenzije pokreta, tela i samoopažanja, opažanja odnosa sa drugima i sopstvene biografije.
Psihoterapija pokretom i plesom je pristup često naročito privlačan ženskim pacijentima. Poboljšanje slike sopstvenog tela, poboljšanje raspoloženja, podsticanje libidinalnih aspekata polnih uloga (radost, požuda) - očekivani su produkti terapije plesom i pokretom.
Rezultati nekih studija, sugerišu kako psihoterapija pokretom i plesom stabilizuje simpatički nervni sistem. Psihoterapija pokretom i plesom je delotvorna u blagotvornom moduliranju serotonina i dopamina i poboljšavanju psihičkih smetnji kod adolescenata koji pate od blage depresije.
Na žalost u našim psihijatrijskim klinikama ne postoji terapija pokretom i plesom (u svakom slučaju ne od strane za to školovanih i sertifikovanih psihoterapeuta) iako je u svetu to uobičajeno.
Nadam se da će školovanjem prvih studenata Psihoterapije pokretom i plesom na ovim područjima dovesti do pozitivnih pomaka.
LITERATURA
Sabine C. Koch, PhD, MA, Katharina Morlihghaus, Thomas Fucks, PhD, MD Sveučilište Heiderberg, odjel psihologije, Haupstr. 47-51, 60117 Heidelberg, Germany Psihijatrijska sveučilišna bolnica Heideberg, Njemačka: The joy dance – Specific effects of a single dance ingtervention on psychiatric patients with depression, The Arts in Psychotherapy 34, 2007, 340 – 349 str
Fiasca, P.: A research Study on Anxiety and Movement, American Journal of Dance Therapy, Fall/Winter 1993, Volume 15, izdanje 2, 89-105 str.
Ukoliko je anksioznost toliko prisutna da se može adekvatno interpretirati tokom seanse, kliničar može smatrati da je anksioznost povezana sa sećanjima sačuvanim u nekim od gore opisanih područija tela. Na osnovu tih informacija terapeut može doći do dubljeg razumevanja klijenta i na osnovu toga može napraviti adekvatniji plan i tretman.
Iz druge perspektive, ovo istraživanja nam govori da terapeut može koristiti sopstvene senzacije tijekom seanse kako bi analizirao kontratransfer, odnosno da bi proverio sopstvenu reakciju na klijenta ispitujući koji deo njegovog tela reaguje na klijentov problem.
Ipak, treba imati u vidu, iako ovo istraživanje to ne uzima u obzir, da se prenos znanja u našoj kulturi najviše oslanja na pojam i jezik. Artikulacija i prenošenju stečenih „znanja“ zasnovanih na iskustvu čula – percepciji, u našoj kulturi, je u najboljem slučaju od drugorazrednog značaja a neretko se u procesu sticanja znanja stavlja na zadnje mesto.
S druge strane, pitanje je, može li se znanje o telu adekvatno preneti kroz konceptualna lingvistička značenja? Ovakva pitanja donose sa sobom komplikovane filozofske rasprave o mogućnostima ljudske koegzistenciji na taktilnim i nepotpuno razjašnjenim aspektima znanja o telu koja se ne mogu artikulisati kroz konceptulane (pojmovne) i lingvističke analize.
Stoga bi, smatra autor, veliku korist u kliničkom radu psihoterapeuti i klijenti imali ukoliko bi i jedni i drugi postali svesni povezanosti tela i uma i tome u radu posvetili više pažnje.
Autor teksta smatra kako bi se mnoge psihosomatske bolesti mogle ublažiti, a neuroze smanjiti. Ako uzmemo u obzir činjenicu da za razliku od životinja ljudi pate od egzistencijalnih boljki, mogli bismo jedan od uzroka te ljudske patnje naći baš u velikom kapacitetu uma. Bez obzira na sve njegove blagodati problem nastaje kad se taj veličanstveni um, usred određenih boli i patnji (da bi tu patnju izbegao) toliko odmakne od mudrosti tela da to dovodi do bolesti.
