ART TERAPIJA, AMALGAM I LEK ZA POKIDANU VEZU DUŠA - TELO
RAZVOJ I PREDNOSTI
Art terapija je grana psihoterapije koja koristi umetničko stvaralaštvo i njegova terapeutska svojstva kako bi olakšala prevazilaženje problema koji se mogu javiti u određenim životnim periodima. Jedna od glavnih karakteristika Art terapije jeste da nudi novi vid komunikacije sa samim sobom i sa okruženjem koji može da bude manje ugrožavajući od verbalne komunikacije.
Art terapija je relativno mlada terapeutska disciplina. Nastala je, otprilike u isto vreme, sredinom dvadesetog veka, na engleskom govornom područiju i u nekim oblastima Evrope. Iako ideja samo-otkrivanja kroz umetnost nije nova, koncept Art Terapije je relativno nov. Sigmund Freud je u svojim ranim studijama psihoanalize otkrio da umetnička dela pacijenata komuniciraju njihove emocije i predstavljaju neke događaje koje jezik svesti nije u stanju da prepozna i saopšti. Otkrio je da korišćenje slike u komunikaciji izaziva manje anksioznosti kod pacijenata.
Nastanak Art terapije povezuje se sa Adrian Hill-om, britanskim umetnikom koji je tokom bolničkog lečenja od tuberkuloze predložio umetnički rad ostalim pacijentima. Iz ove ideje nastala je 1945. godine knjiga “Umetnost protiv bolesti”. Otprilike u isto vreme, Margaret Naumburg i Dr. Edith Kramer započele su razvoj prakse Art terapije u SAD. Naumburg je krajem četrdesetih godina 20. veka bila tvorac “psihodinamske art terapije”, dok je Dr Kramer praktikovala Art terapiju nastalu direktno iz umetničkog stvaralaštva. “Proces Art terapije se bazira na činjenici da najbazičnije misli i osećanja, nastala u nesvesnom, dostižu svoj puni izraz pre putem slike, nego reči.” (Naumberg, 1958.)
S obzirom da je nastajala iz dva paralelna toka, umetnosti i psihoterapije, definicije Art terapije se razlikuju. Obično ili naginju više ka ideji da umetničko stvaralaštvo samo po sebi ima terapeutska dejstva - “umetnost kao terapija” ili se fokusiraju više na psihoterapeutski proces tokom koga se transfer između terapeuta i klijenta stvara kroz umetničko delo. Terapeut interpretira kako umetničko stvaralaštvo klijenta, kao njegov lični simbolički izraz tako i klijentovu interpretaciju istog. Ipak, većina autora dolazi do zaključka da AT nije primarno i isključivo dijagnostičko sredstvo i potvrđuju znatno šire polje delovanja.
AT u svom radu stvara prostor za psihološki razvoj čoveka povezujući vizuelnu umetnost (crtanje, slikanje, vajarstvo i ostale forme umetničkog stvaralaštva) i kreativni proces sa određenim vidovima psihoterapije i savetovanja. U terapiji osoba i proces postaju najznačajniji a umetničko izražavanje postaje sredstvo neverbalne komunikacije.
Prednosti Art terapije su: pruža pristupačno sredstvo komunikacije sa sopstvenim neosvešćenim sadržajima i sa okruženjem, ne oslanja se isključivo na verbalnu komunikaciju, usmerava pažnju na jednu aktivnost što smanjuje prostor za uznemiravajuće misli i jača koncentraciju, ohrabruje kreativno razmišljanje i preuzimanje rizika u zaštićenim uslovima, usvaja ideju da je kreativnost inherentno terapeutska.
TELO I ART TERAPIJA
U današnje vreme, usled načina i ritma života, ljudi često zanemaruju svoje telo i ne obraćaju pažnju na poruke koje im ono šalje. Prilično uobičajen odnos prema telu podrazumeva pretežno funkcionalan ili estetski ugao posmatranja. Telo nam ”služi” ili ga ”koristimo” da budemo moćniji, izdržljiviji, uspešniji, da se ”dopadnemo”. Druga veoma zastupljena perspektiva odnosi se na telo kao ’izvor’ različitih problema i oboljenja koja nastaju tokom života.
Kada se susretne sa određenom tegobom, čovek je često sklon da je posmatra kao izolovani simptom, ”kvar” koji je nastao, uzrokovan nekim spoljnim faktorom. Tada usmerava pažnju na ovaj problem, odlazi kod lekara i uz pomoć lekova i različitih intervencija pokušava da sanira ”kvar”, što samo delimično ili privremeno rešava problem. Naime, savremena istraživanja i dugogodišnje iskustvo puno najrazličitijih slučajeva i svedočenja ljudi iz svih delova sveta najbolji su dokaz da je holistički (celovit, sveobuhvatan) pristup prevenciji, kao i lečenju - jedini adekvatan pristup. Kroz istoriju, različite kulture i religije, jedinstvo duha i tela kao i ravnoteža između emotivnog, telesnog i duhovnog u čoveku su smatrani osnovom za zdrav razvoj, funkcionicanje i život u celini.
Tokom formativnog perioda, dakle od najranijeg detinjstva, osoba razvija određeni odnos prema svom telu i okolini. Dete se prilagođava situaciji u kojoj živi i razvija različite mehanizme odbrane koji omogućavaju ’preživljavanje’a veoma često uključuju telo. Pokušavajući da se prilagodi uslovima koji su za njega frustrirajući u telu nastaju različiti emotivni ’blokovi’. Ono nesvesno razvija načine ponašanja i ispoljavanja emocija kojim komunicira sa takvim okruženjem. Kako vreme prolazi, dete postepeno oko sebe gradi ”oklop” koji ga štiti od povrede, a ovaj oklop od emotivnog postepeno postaje fizički i počinje da stvara probleme u zdravom funkcionisanju.
Uzevši u obzir činjenicu da se Art terapija bazira na neverbalnoj komunikaciji, ona može da olakša osvešćivanje potisnutih sadržaja, nesvesnog odnosa prema sopstvenom telu, emotivnim ili fizičkim blokovima nastalim tokom života i odrastanja. U vezi sa telom, najčešće se koristi u radu sa klijentima koji imaju različite poremećaje ishrane, imaju problem sa izgrađenom telesnom šemom (body image), pate od PTSP-a, sa adolescentima u fazi razvoja i neusklađenog odnosa prema sopstvenom telu, i slično. Pored toga, koristi se u radu sa ljudima koji žele da se preventivno bave svojim telom, ostvare bolju unutrašnju komunikaciju, rade na samopouzdanju i prihvatanju određenih delova tela ili slike koju imaju o svom telu, a sve sa ciljem postizanja ravnoteže i zdravog funkcionicanja celokupnog organizma.
DEJSTVO ART TERAPIJE NA BOLESNO TELO
Istraživanja na polju art terapije tek počinju da obuhvataju učinak art terapije na poboljšanje veze duše/uma i tela (1). Napredak u polju neuronauke je postavio osnovu za dalje razumevanje načina na koji art terapija pomaže u ovom polju. Drugi pravac istraživanja objašnjava način na koji art terapija pozitivno utiče na imunološki sistem.
Art terapija može imati značajan učinak u radu sa određenim oboljenjima i stanjima kao što su oporavak nakon šloga, rad sa obolelima od Alzheimer-ove bolesti, decom i ljudima sa poteškoćama u razvoju ili shizofrenijom. Umetnička kinestetička aktivnost služi kao rekonstruktivni faktor koji može da stimuliše motornu memoriju, taktilna čulna stimulacija može da pomogne u rekonstrukciji sećanja, a u kombinaciji sa istraživanjem umetničkog materijala i korišćenjem igre u kreativnom procesu, olakšava se mentalno stvaranje slika.
U lečenju traume jako je korisna upravo jer omogućava dostupnost neverbalne memorije fragmentisanih čulnih i emotivnih elemenata traumatskog iskustva (2). Uspešna art terapija može da integriše funkciju leve i desne hemisfere, koje pomažu integraciji samog iskustva, posebno na neverbalnom nivou (3).
PREVENTIVNO DEJSTVO ART TERAPIJE NA ODNOS DUŠA TELO
Poboljšava imunitet. Pored ove uloge, art terapija može da se koristi i u radu i sa klijentima koji žele da se oslobode stresa i rade na poboljšanju imuniteta. Art terapija može klijentima da olakša da uspostave bolju komunikaciju između psihe/uma i tela i time smanje stresogene faktore koji negativno utiču na imuni sistem (4). Pored toga, time što aktivira i levu i desnu hemisferu mozga, art terapija može da utiče na regulaciju uznemiravajućih emocija i na povećanje osećaja kontrole. Upravo uključivanje obe hemisfere omogućava integrativno mišljenje koje podržava klijenta da razgovara o svojim slikama i osećanjima i tako bolje „uredi“ svoj unutrašnji život.
Uvodi um u alfa stanje duboke relaksacije. Kreativna delatnost podstiče rad desne moždane hemisfere koja pored kreativne ima i regenerativnu ulogu. Aktiviranje ove moždane hemisfere dovodi osobu u tzv. Alpha stanje odn. stanje povećane aktivnosti Alpha moždanih talasa karakterističnih za stanje duboke relaksacije. Na ovom saznanju se zasniva suština delotvornosti Art terapije u podsticanju relaksacije. Istraživanja pokazuju da se fiziološke funkcije kao što su otkucaji srca, krvni pritisak i disanje usporavaju pri koncentraciji na prijatnu aktivnost koja zaokuplja pažnju.
Podstiče stvaranje novih rešenja na neuralnom nivou. Ona predstavlja jednu od retkih metoda koja može istovremeno da aktivira neke od značajnih ‚centara’ u mozgu, kao što su talamus, amigdala i kompleksni regulatorni centri u prefrontalnoj mozdanoj kori koji koriste i eksplicitnu/svesnu i implicitnu/nesvesnu memoriju u rešavanju problema i u stvaranju novih načina za bolje izlaženje na kraj sa konfliktima na kojima se radi. Klijent koji je uključen u proces art terapije može da pokrene promene u hemiji organizma na nivou neurotransmitera, hormona itd, koje mogu da dovedu do novih znanja, neurogeneze i izlečenja psihe/uma i tela (5).
Olakšava pretvaranje simptoma u signal za komunikaciju. Jedan od načina da klijent sebi olakša ozdravljenje kroz uspostavljanje komunikacije između psihe/uma i tela je da prepozna svoj simptom kao značajan signal koji potiče iz odnosa tela i psihe/uma i da koristi svoje psihološke probleme kao priliku za istraživanje sopstvenih kreativnih snaga. Time se simptomi pretvaraju u signale koji nam pomažu u komunikaciji na polju duša-telo a problemi bivaju preformulisani u kreativne resurse. Akcenat se stavlja na klijentove sopstvene unutrašnje snage na koje treba da se osloni kako bi osvestio, osnažio, i aktivirao telo do izlečenja (6).
1 - Malchiodi, 1993, 1999, 2003, 2005.
2 - van der Kolk, 1994
3 - McNamee,2003, 2004, 2005
4 - Riley, 2004.
5 - Hass-Cohen & Carr, 2008.
6 - Rossi, 1993.
LITERATURA:
Malchiodi, C.A. (1993). Art and medicine. Art therapy: Journal of the American Art Therapy Association, 10(2), 66-69.
Malchiodi, C.A. (1995). Does a lack of art therapy research hold us back? Art therapy: Journal of the American Art Therapy Association, 12(4), 218-219.
Malchiodi, C.A. (ed.) (1999). Medical art therapy with adults. London, England: Jessica Kingsley Publishers.
Malchiodi, C.A. (ed.) (1999). Medical art therapy with children. London, England: Jessica Kingsley Publishers.
Malchiodi, C.A. (2003). Art therapy and the brain. Malchiodi, C.A. (Eds.)
Handbook of art therapy. (16-35). New York, NY: The Guilford Press.
Malchiodi, C.A. (2007). Art therapy sourcebook. New York, NY: McGraw-Hill.
McNamee, C.M. (2004). Using both sides of the brain: Experiences that integrate art and talk therapy through scribble drawings. Art therapy: Journal of the American Art Therapy Association 21(3), 136-142.
McNamee, C.M. (2006). Experiences with Bilateral Art: A Retrospective Study.
Art therapy: Journal of the American Art Therapy Association 23(1), 7-13.
Riley, S. (2004). The creative mind. Art therapy: Journal of the American Art Therapy Association 21(4), 184-190. Retrieved October 7, 2005, from www.arttherapy.org.
Rossi, E.L. (1993). The psychobiology of mind- body healing: New concepts of therapeutic hypnoses. Revised edition. New York, NY: W.W. Norton & Company.
Rossi, E.L. (2002b). Psychosocial genomics: Gene expression, neurogenesis, and human experience in mind-body medicine. Advances, 18(2), 22-30.
Van der Kolk, B.A (1994). The body keeps score: memory and the evolving psychobiology of the post traumatic stress. Harward Review of Psychiatry 1(5), 253-265.
Van der Kolk, B.A. (2003). Frontiers in trauma treatment. Presented at the R. Cassidy Seminars, St. Louis, MO, 2004.
Hass-Cohen, N. & Carr, R. (2008). Art therapy and clinical neuroscience. Philadelphia, PA: Jessica Kingsley Publishers.
